راک مرکز و مهمترین شهرستان استان مرکزی است که از شمال به شهرستان ساوه، از باختر به شهرستان‌های همدان و ملایر، از خاور به محلات، از شمال خاوری به شهرستان های تفرش، آشتیان و قم و از جنوب به شهرستان های خمین و سربند محدود می‌شود. دشت فراهان در بخش قابل توجهی از تاریخ زندیه مرکز سپاهیان و چریک های طرفدار زندیه بوده و به همین علت آن‌چه که بعدها در زمان تاسیس حکومت نوبنیاد قاجاری اهمیت می یابد تامین امنیت این منطقه بوده است لذا در سال 1189 هجری شمسی برحسب تقاضای سپهدار و موافقت فتح‌علی‌شاه تصمیم بر ایجاد یک شهر در محل فعلی شهر اراک گرفته شد و پایه های تشکیل شهرستان اراک شکل گرفت. کشاورزی یکی از رشته‌های مهم اقتصادی شهرستان اراک است که به علت داشتن خاک خوب، آب کافی و دشت های وسیع از رونق زیادی برخوردار بوده و بسیاری از فرآورده های آن از قبیل گندم، جو، تره بار، انگور، بادام و سیب جنبه صادرات دارند. شهرستان اراک در دهه های گذشته برای جلوگیری از مهاجرت های بی رویه به تهران، تبدیل به یک قطب صنعتی قوی و جاذب نیروی کار شد، به طوری که اکنون یکی از مراکز مهم صنعتی کشور محسوب می‌شود. آتشکده برزو، عمارت و منزل حسن‌پور و کاروان سرای شاه عباسی اراک مهمترین و معروف‌ترین مکان‌های دیدنی این منطقه را تشکیل می‌دهند.
صنایع و معادنشهرستان اراک در دهه های گذشته برای جلوگیری از مهاجرت های بی رویه به تهران، تبدیل به یک قطب صنعتی قوی و جاذب نیروی کار گردید، به طوری که اکنون یکی از مراکز مهم صنعتی کشور محسوب می گردد. علی رغم اینکه بعضی رشته های آن کاملا نوپا می باشد، بسیار فعال و از بازدهی اقتصادی خوبی برخوردار است. صنایع کارگاهی و کارخانه ای اراک در یک رده بندی کلی شامل انواع صنایع می‌شود که کارخانه‌های ماشین سازی، کمباین سازی، آلومینیوم سازی، کابل سازی، پتروشیمی و پالایشگاه بیش ترین اهمیت را دارند. علاوه بر این ها کارخانجات مواد غذایی، نساجی و پوشاک سلولزی، شیمیایی، کانی غیر فلزی و برق، ریخته گری، ماشین سازی، تجهیزات، خودروسازی و نیروی محرکه و صنایع سنگین در این شهرستان فعالیت دارند. به طور کلی نزدیک به 700 واحد کارخانه و کارگاه صنعتی در این شهرستان وجود دارد که بیش تر کارخانه های صنعتی استان را در بر می گیرند.
از معادن شهرستان اراک می توان معدن آهن منگنز شمس آباد، سنگ آهک تخت زرد و سنگ لاشه قایناروق را ام برد. علاوه بر این معادن تعدادی سنگ تراورتن، سنگ مرمر و مرمریت در نقاط مختلف شهرستان وجود دارد. رونق صنایع، معادن، کشاورزی و دام‌داری سبب رونق در امر بازرگانی منطقه شده است. گندم، جو، نباتات علوفه ای، انگور، کشمش، سیب، گردو، دام زنده، انواع فرآورده های لبنی، پوست، پشم، مرغ، سیمان، انواع ماشین آلات کشاورزی و صنعتی، نفت تصفیه شده، قند، تولیدات شیمیایی و فلزی، گیوه، قالی، سنگ آهن، و انواع سنگ های لاشه آهکی از جمله صادرات این شهرستان می باشند.
کشاورزی و دام داریکشاورزی یکی از رشته‌های مهم اقتصادی شهرستان اراک است که به علت داشتن خاک خوب، آب کافی و دشت های وسیع از رونق زیادی برخوردار بوده و بسیاری از فرآورده های آن از قبیل گندم، جو، تره بار، انگور، بادام و سیب جنبه صادرات دارند. به طور کلی حدود 30 هزار هکتار باغ در این شهرستان وجود دارد ومهم ترین منابع آب شهرستان چشمه ها، چاه های عمیق ونیمه عمیق، قنات ها و رودخانه ها هستند. دام‌داری و دام‌پروری از جمله فعالیت‌های مهم اقتصادی شهرستان اراک محسوب شده و با دو روش سنتی و صنعتی صورت می گیرد. به طور کلی دام های شهرستان اراک مشتمل بر گوسفند، بز و گوساله هستند. هم چنین پرورش‌طیور از جمله مشاغلی است که در روستاها بسیار رایج بوده و مرغ از جمله اقلام صادراتی این شهرستان به شمار می رود.
مشخصات جغرافیایی
اراک از شهرستان های استان مرکزی است که از شمال به شهرستان ساوه، از باختر به شهرستان‌های همدان و ملایر، از خاور به محلات، از شمال خاوری به شهرستان های تفرش، آشتیان و قم و از جنوب به شهرستان های خمین و سربند محدود می‌شود. مرکز شهرستان اراک از نظر جغرافیایی بین 49 درجه و 38 دقیقه تا 49 درجه و 46 دقیقه درازای خاوری و 34 درجه و 4 دقیقه تا 34 درجه و 7 دقیقه ی پهنای شمالی و ارتفاع 1750 متری از سطح دریا واقع است. شهرستان اراک از سه بخش وفس، خنداب و مرکزی تشکیل شده است. رودخانه های قره‌چای،قره‌کهریز و رود شهراب از مهم ترین رودهای این شهرستان محسوب می شوند.
مسیرهای دسترسی به این منطقه عبارتند از:
راه آسفالته درجه یک اصلی اراک – قم به سمت شمال خاوری به درازای 130 کیلومتر
راه آسفالته درجه یک اصلی اراک – اصفهان به سمت جنوب خاوری به درازای 288 کیلومترکه شهرهای مهمی چون خمینی شهر(61 کیلومتری) و گلپایگان (100 کیلومتری) و نجف آباد در مسیر آن قرار دارند.
راه آسفالته درجه یک اصلی اراک – خرم آباد به سمت جنوب باختری به درازای 237 کیلومتر
راه آسفالته فرعی اراک – تفرش به سمت شمال خاوری به درازای 85 کیلومتر
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
بررسی‌های تاریخی نشان‌گر آن است که‌تا پیش‌از پیدایش شهر «سلطان‌آباد»(اراک) در محدوده منطقه جغرافیایی این شهرستان که تا سال 1316«ولایت عراق» نام داشت، با وجود 680 آبادی و حدود پانصد هزار نفر جمعیت، شهر با اهمیتی پدید نیامده است. کمتر از دو قرن پیش در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار ولایت عراق شاهد نا امنی ها و شورش های متعدد اهالی فراهان، گلپایگان و چهار لنگ علیه حکومت قاجار بود. قشون حکومتی به فرماندهی یوسف خان گرجی قلعه «زلف آباد» را که محل تجمع مخالفین دولت بود با خاک یکسان کرده و جمعیت آن را قلع و قمع و پراکنده ساختند و طرح ایجاد شهر جدیدی را پی ریزی نمودند. بدین منظور در نقطه خوش منظره و با صفایی که نسبت به منطقه مرکزیت و به اطراف و جوانب تسلط داشت و از امکانات ارتباطی و منابع آب و قنوات بهره مند بود، مکان شهر جدید انتخاب شد.
این نقطه که انتهای محال فراهان بود و سابقا دهی به نام «دسکره» یا «دستجرد» در آن وجود داشت، «سلطان آباد» نام گرفت و کانون مبادلات منطقه شده و جمعیت هشت قلعه موجود در پیرامون به شهر جدید انتقال یافتند. این شهر ابتدا «قلعه سلطان آباد»، سپس «شهر نو» و بعد از آن شهر «سلطان آباد» نام گرفت و در سال 1316 هـ . ش با عبور راه آهن سراسری از کنار آن، به اراک تغییر نام داد. اراک از آغاز ایجاد تاکنون همواره در معرض دگرگونی بوده و تحولات فراوانی یافته است.
این شهر تا اوایل 1270 هـ . ق نقش نظامی داشت و محل سکونت سپهدار عراق بود. اولین نقطه عطف در تحولات «سلطان آباد» زمانی آغاز گشت که در دوره حکومت میرزا حسن خان، شهر از حالت نظامی خارج و به تدریج کارکرد تجاری و صنعتی یافت و قالی بافی رونق گرفت و زمینه توسعه صنعتی آن نیز فراهم شد. در زمان فتحعلی شاه، مقارن شروع جنگ جهانی اول و فرو پاشی حکومت قاجاریه، قوای روسیه شهر های ساوه، سلطان آباد و مناطق اطراف آن ها را به تصرف در آورند. پس از خاتمه جنگ جهانی اول و تحولات سیاسی کشور، سلطان آباد نیز در معرض دگرگونی های این دوره قرار گرفت. این روند در دهه‌های بعدی نیز ادامه یافت، به طوری که امروزه شهر اراک به یکی از قطب های صنعتی ایران تبدیل شده است.
مفاخر استان
استان مرکزی بلحاظ فرهنگی و مذهبی یکی از مراکز اصلی تربیت و پرورش اندیشمندان ، شعرا ، عرفا ، سیاستمداران و بزرگان مذهب و شیعه محسوب می شود . از مشاهیر و علما دینی و ادب و فرهنگ این سرزمین می توان به امام خمینی ( ره ) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران ، پروفسور حسابی ، میرزا تقی خان امیر کبیر ، قائم مقام فراهانی ، عباس اقبال آشتیانی نویسنده ، میرزا حسن آشتیانی علمای دینی ، سلمان ساوجی ادیب و شاعر ، ادیب الممالک فراهانی ادیب و شاعر ، میرزا ابوالقاسم قائم مقام از مردان سیاست ، فخر الدین عراقی ، آیت الله العظمی اراکی ( ره) ، ملا احمد نراقی ( ره ) ، ملا مهدی نراقی ( ره ) ، آیت الله حاج آقا محسن عراقی ( ره ) ، آیت الله آقا نورالدین حسینی ( ره ) ، مصدق ، فروغ فرخزاد ، پروین اعتصامی ، ابوعبدالله آبی ، محمد رضا آشتیانی ، محمد علی اراکی ، میرزا سید علی اکبر تفرشی ، میر فیض الله تفرشی ، میر مصطفی حسینی تفرشی ، حویزی ، ابوالقاسم دانش آشتیانی ، محمد رضا درودیان ، هادی دلیجانی ، شیخ محمد راستین ، کربلایی کاظم ساروقی ، آخوند حاج ملا فتحعلی سلطان ، شیخ علی نخستین ، ملا ابوطالب ، ملا محمد علی محلاتی ، میرزا فضل الله نصیر الاسلامی ، سید عبد المجید وفسی ، هاشمی سنجانی ، سعدالملک آبی ، محمود آستانه ، ارفیع آستانه ایی ، آقا علی آشتیانی ، میرزا موسی آشتیانی ، احمد قوام ، قوام الدوله ، محیط فراهانی ، میرزا یوسف مستوفی الممالک ، مشیر الدوله ، حسن ملکی ، علی منصور ، وثوق الدوله ، میرزا حسن خان وزیر نظام ( برادر امیر کبیر ) ، محمد استعلامی ، محمد حسابی ، مصطفی چمران ، ابراهیم دهگان ، مرتضی ذبیحی ، حبیب الله ذوالفنون ، محمد رضا محتاط ، میر اسماعیل میرفخرایی ، دکتر مؤسس نیسانیان ، محمد قریب ابن ساوجی ، بیدل آشتیانی ، هوشنگ ترابی ، بهاء الدین ساوجی ، سلمان ساوجی ، ابوالحسن فراهانی ، میرزا محمد حسن فراهانی ( وفا ) ، محمد علی مردانی ، ابوالحسن ملک ، سید علی نجفی زاده ، نظامی گنجوی ، اویس وفی ، عبدالرحمن بین عیسی همدانی ، نصیراهمدانی ، محمد آستانه ، علی اکبر امینی ، کاظم ایرجی ، اسماعیل تفرشی ، ابوالفضل جلیلی ، صابر رهبر ، علی حاتمی ، فرهاد رستم پور ، غلامرضا رمضانی ، ابوالفضل جلیلی ، آقا علی اکبرخان فراهانی ، بهزاد فراهانی ، آقا غلامحسین فراهانی ، محمود فرهمند ، واروژ کریم مسیحی ، بهروز مبصری ، رضا موسوی زاده ، حاتم عسگری ، فتحعلی واشقانی فراهانی ، احمد بورقانی فراهانی ، ذبیح بهروز ، ابوتراب حلبی ، محمد خرمشاهی ، محمد باقر صدرا ، سعید قاضی سعیدی ، محمد کوهپایه ای ، مرتضی هزاوه ایی ، باقر موسوی ، امیر طوفان ( صمصام الملک ) امام خمینی ره : آیت الله العظمی حاج آقا روح الله مصطفوی موسوی امام خمینی ، بنیانگذار جمهوری اسلامی در بیستم جمادی الثانی سال 1320 هـ . ق در شهر خمین قدم به عرصه وجود گذاشتند . مهمترین تألیفات ایشان : شرح دعاء سمر به زبان عربی ، لقاءالله تفسیر سوره حمد _ جهاد با نفس _ اربعین _ آداب الصلات _ شرح حدیث جنود عقل و جهل _ سر الصلاه یا معراج السالکین _ کتاب الطهاره _ کتاب البیع رساله فی التقیه _ رسال لاضرر و | 
